Tipoloxías de Juan Palmeiro

Pinchando na imaxe pódese acceder ao documento:

Tipoloxías de Carlos García

Pinchando na imaxe accédese á información:

Tipoloxías dos irmáns Guiard

Pinchando na imaxe accédese ao documento:

Tipoloxías de Manuel Palmeiro

Pinchando na imaxe accédese á información:

Luis Hermida: unha vida no Exército

 

Despois de tratar a biografía deste singular fotógrafo no libro “As orixes da fotografía en Galicia” (Consorcio de Santiago / Alvarellos Editora, 2018), deixamos o desenvolvemento do relato final da súa vida neste espazo.

Na antedita publicación explicamos que foi a súa nai, Juana Cabello, quen o guiou pola profesión fotográfica e fixo del o único neno-fotógrafo con estudio propio do que temos coñecemento. Tras a morte desta, foi o seu pai, Andrés Hermida, quen continuou apostando pola fotografía durante uns poucos anos máis coa escusa da elaboración dun misterioso álbum dos monumentos de Galicia.

Finalmente, o pai, Andrés, volveu servir no Exército despois dunha longa licenza¹.

Unha nova profesión

Durante a súa xuventude, Luis Hermida seguiu os pasos do seu pai polos diferentes destinos que lle foron dando. Estiveron uns anos en Lugo e, cando tiveron que pasar a Monforte de Lemos, en xullo de 1892, a súa irmá Emilia xa non os acompañou porque casou co xastre local Andrés García-del Real Andrés².

Tras Monforte trasladáronse en outubro do mesmo ano a Pontevedra. Poucos meses despois, en febreiro de 1893, Andrés Hermida pediu e obtivo unha nova licenza, nesta ocasión para residir na parroquia ourensá de Canedo. Descoñecemos que vencello puido manter con esta localidade, que estaba tan lonxe da cidade a cuxo cuartel estaba adscrito. Esta situación resultaba absurdamente incómoda e o certo é que en setembro do mesmo ano foi destinado ao Rexemento de Infantaría de Reserva de Ourense nº 59, a pouco máis de vinte quilómetros de Canedo.

Andrés Hermina apenas prestou os seus servizos na cidade das Burgas durante un ano. Residía aquí cos seus fillos menores de idade, Luis e Leopoldo, cando nunha viaxe a Xinzo de Limia faleceu o 16 de setembro de 1894 por varíola.

Os anos seguintes foron dun certo desamparo para os irmáns Hermida. Incluso a pensión da Sociedade de Socorros Mutuos da Arma de Infantaría, á que tiñan dereito como herdeiros seus, non comezou a ser tramitada ata mediados de 1897³. Entendemos que Luis se dedicou a outras ocupacións ou a formarse ata que en agosto de 1895, cumpridos os 18 anos, puido ingresar tamén no Exército⁴, sendo Lugo (onde residía a súa irmá Emilia) o seu primeiro destino. En febreiro de 1896 foi mobilizado no 1º Batallón Expedicionario a Cuba, mentres o seu irmán Leopoldo era soldado en Porto Rico.

A súa participación na Guerra de Cuba reportoulle un rápido ascenso na escala. O seu rexemento, o de Luzón (logo chamado de Isabel La Católica) nº 54, participou en diversas accións de combate, o que lle valeu en decembro de 1897 o ascenso a tenente 2º. Coa derrota, volveu desde Cienfuegos a Vigo en febreiro de 1899, sendo destinado a Lugo. Aquí casou o 10 de xullo do mesmo ano coa luguesa Teresa Fernández Capón⁵. Teresa era só uns meses máis nova que o seu marido. Naceu o 26 de maio de 1877⁶ e era filla dun propietario malacitano, chamado Joaquín Fernández Hurtado, e dunha luguesa, chamada Dolores Capón Andrés.

Continuou nos seguintes anos residindo en Lugo, onde naceron os seus dous fillos. Así en 1900, naceu o primoxénito, Luis Hermida Fernández, e o 4 de maio de 1901 o segundo fillo, Joaquín. Por outra banda, Luis foi destinado en 1903 a Logroño, onde vivía o seu medio irmán Leopoldo. Ao recibir en 1906 o grao de tenente 1º foi trasladado a Santander e en 1913 a Pamplona, acadando aquí dous anos despois o grao de capitán.

Unha traxedia africana

O seu segundo fillo, Joaquín, decidiu, como o pai e o avó, facer a carreira militar e, en 1918, ingresou na Academia Militar. Xunto destas liñas temos unha imaxe tomada en Ceuta deste fillo de Luis Hermida polo fotógrafo local José Calatayud. 

Joaquín Hermida Fernández, polo fotógrafo José Calatayud Aznar.

Ceuta, 1924. Blanco y Negro, do 12/10/1924, p. 22 (col. ppia.)

Como sabemos, desde 1911 estábase desenvolvéndose no norte de África a chamada Guerra do Rif e, loxicamente, Joaquín Hermida foi alí destinado co grao de tenente do Terzo. Por desgraza, atopou a morte no Combate de Zinat, preto de Tetuán, a principios de 1924, cando apenas contaba 22 anos. Nesta imaxe que publicamos a continuación podemos ver o lugar onde isto aconteceu.

Fortificacións españolas en Zinat, onde Joaquín Hermida morreu,

polo fotógrafo Ángel Rubio en 1924.

Blanco y Negro, do 12/10/1924, p. 23 (col. ppia.)

Os anos seguintes pasaron para Luis Hermida e a súa muller en Santander, onde foi trasladado en agosto de 1919, ata que con 54 anos, coa chegada da República en 1931, formou parte dese continxente de militares que foi xubilado. Fíxoo co grao de comandante.

Poucas semanas antes do golpe de estado de Francisco Franco, en abril de 1936, recibiu a placa da Orde de San Hermenexildo⁷. Esta é a última nova que temos de Luis Hermida. Debeu falecer pouco antes ou pouco despois de rematar a guerra, probablemente na capital cántabra. A súa viúva recibiría a pensión correspondente desde 1940⁸.

Aquí remata a historia do neno-fotógrafo, que fixo profesión naqueles oficios que lle marcaron os seus pais: a fotografía pola parte da súa nai, e a milicia, pola do seu pai. A pesar de non poder aínda valorar axeitadamente a calidade da súa obra fotográfica, si que podemos marabillarnos co periplo da súa infancia. Como no caso de María Cardarelly, podemos falar dun novo lóstrego que bateu a fotografía compostelá e que desapareceu sen deixar a pegada do seu brillo na nosa cidade.

Notas:

1. Moitas das informacións biográficas de Andrés Hermida Soto están extraídas da súa folla de servizos (“Arma de Infantería. Batallón de Depósito de Santiago Número 62”, Archivo General Militar de Segovia, sección 1ª, cartafol E-594).
2. Sobre a descendencia de Emilia Hermida e Andrés García-del Real recomendo a consulta da páxina web que Federico García-del Real desenvolveu sobre o seu apelido familiar.
3. Boletín Oficial de la Provincia de Orense (12/05/1897, p. 4).
4. Como no caso do pai, a partir deste momento moitas das informacións biográficas de Luis Hermida Cabello están extraídas da súa correspondente folla de servizos (“Distrito Militar de la Isla de Cuba. 1er Batallón del Regimto Ynfanta Luzón nº 54. Hoja de servicios del 2º Teniente Don Luis Hermida Cabello”, Archivo General Militar de Segovia, sección 1ª, cartafol E-504).
5. El Eco de Santiago (13/07/1899, p. 1).
6. “Registro Civil de Lugo. Matrimonios. Año 1899" (Rexistro Civil de Lugo, tomo 24, páxina 136, sección 2ª, nº 4979).
7. Diario Oficial del Ministerio de la Guerra (29/04/1936, p. 234).
8. Boletín Oficial del Estado (02/04/1940, p. 2252).

 

 

Jesús Varela e a traxedia do "Veronese"

Jesús Varela Nogueira converteuse nun dos moitos exemplos de fotógrafos españois que, entre mediados do século XIX e o primeiro terzo do século XX, deixaron o seu país para tentar fortuna ao outro lado do océano.

Foron moitos os anos nos que vagou dun lugar a outro tentando achar un lugar no que botar raíces. Non só Compostela, senón tamén lugares tan dispares como Valladolid ou Viana do Castelo. En ningún deles conseguiu manterse máis aló duns poucos anos. Así que, como relatamos no libro “As orixes da fotografía en Galicia” (Consorcio de Santiago / Alvarellos Editora, 2018), sobre 1909 ou 1910 Jesús Varela abandonou a península e marchou cara a Arxentina. Pero, fíxoo só. En Vigo quedou a súa familia, esperando que Jesús medrase e fose capaz de os levar máis adiante.

O Veronese días despois do naufraxio, fronte á capela da Boa Nova.

Mundo Gráfico, de Madrid, do 12/02/1913, p. 24 (arquivo C. Castelao)

A viaxe do Veronese

A principios de xaneiro de 1913 Jesús Varela reuniuse en Vigo coa súa muller e os catro fillos que lle quedaban: Luisa, Luz, Julio e Jesús, todos menores de idade. Apenas puido adquirir na consignataria viguesa de Hijos de Barreras billetes de 2ª clase para o Veronese, cada un cun custo de 340 pesetas. Velaquí temos un anuncio publicado en prensa do servizo neses días.

 

Noticiero de Vigo, do 03/01/1913, p. 4 (Galiciana) 

O vapor Veronese pertencía á chamada serie de buques “V-Ships”, armados pola compañía navieira Lamport & Holt¹. A serie contou cun total de tres barcos cuxos nomes comezaban pola mesma letra: Velasquez (construído nos estaleiros de Middlesbrough), Veronese e Verdi (construídos nos estaleiros de Belfast, como o malogrado Titanic). Todos eles dedicáronse ao transporte de pasaxeiros entre Europa e Suramérica.

“The deck of the S.S. Veronese”, de Arthur Hacker (www.christies.com) 

O Veronese (1906) superaba amplamente as 7 mil tm de desprazamento e tiña as mesmas medidas que os seus irmáns, con máis de 140 metros de longo. Contaba na cuberta de 1ª clase incluso cun espazo para xogar ao crícket. Era o maior buque construído ata ese momento pola devandita compañía inglesa, mais algúns sinais non auguraban nada bo. En primeiro lugar, en 1907, nunha das súas primeiras viaxes, embarrancou na ría de Vigo, cando levaba 67 pasaxeiros. Precisou varios días de traballo ata que puido ser liberado grazas á intervención doutros vapores. Logo, o Velasquez afundiu en 1908 preto da cidade brasileira de Santos. Afortunadamente non se rexistraron vítimas humanas en ningún dos casos.

O S.S. Veronese (www.ssmaritime.com)

Tras chegar desde Liverpool con 20 pasaxeiros ingleses e suecos, finalmente, o 15 de xaneiro saíu do porto de Vigo o paquebote ás 11 da noite con 137 pasaxeiros e unha dotación de 92 tripulantes². Ía ser esta a última viaxe do Veronese na carreira cara a América, porque a intención era que ao chegar a Bos Aires fose destinado á liña que uniría a capital arxentina con Nova York.

Salón de Primeira Clase do S.S. Veronese (www.ssmaritime.com)

As condicións climáticas naqueles días non eran moi apracibles e aos trebóns uníanselles frecuentes néboas. Ademais, a costa norte portuguesa era coñecida no medio marítimo como a terra escura («dark land»), pola súa case nula iluminación. En plena madrugada do xoves, día 16, en medio de fortes chuvieiras e unha borraxeira espesa que os mariños coñecen como néboa de sopa de chícharos («pea soup fog»), sentiuse un forte golpe na proa. O capitán, o experimentado Charles Turner, estaba nese momento durmindo. Seica quen vixiaba se despistou e, ao pasar fronte ao litoral ao sur de Vila do Conde, bateu o casco contra uns penedos. Tampouco sabemos con exactitude o motivo que levou a varar o barco fronte a Leça da Palmeira, emporiso debido á densa néboa e ao perentorio da situación quizais confundiron o faro da Boa Nova co do porto de Leixões e sobre as seis da mañanciña viraron cara á costa esperando atopar o refuxio que non apareceu. E alí, nun farallón que chaman do Lenho³, a 150 metros da praia, definitivamente ficou o xigante completamente inmóbil, á mercé das ondas dunha implacable tempestade.

O S.S. Veronese a mercé das ondas (www.ssmaritime.com)

Non está claro exactamente se foi fronte á praia da Boa Nova, onde a sitúan case todas as fontes, ou da inmediata Praia Azul, onde un ano despois retratou o buque un fotógrafo local. En todo caso, o acceso ao paquebote para as xentes que contemplaban o espectáculo desde a ribeira era practicamente imposible. E comezaron a transcorrer as horas.

Imaxe do aniversario do afundimento do Veronesse en 1914

(Cunha & Cunha, 2016)

As boias de calzas

Ao principio pensouse en recorrer a outras naves. Pero foilles imposible achegarse. Mesmo o vapor Finisterre, especializado en salvamento, que saíu de Vigo, tivo que renunciar. Xa entrado o venres, instalouse un novo aparello de rescate chamado de boia de calzas («breeches buoy»).

Imaxe da instalación da boia de calzas 
(Cunha & Cunha, 2016)

A boia de calzas consistía nun flotador cunha rede ao que se subían os náufragos e ía enganchado a un cable que, por un sistema de poleas, unía o barco accidentado coa beiramar. O problema era, en primeiro lugar, que a praia onde había de instalarse estaba a un nivel moi baixo con respecto ao navío e tiveron que talar dous piñeiros para elevar as poleas. Despois veu o enorme problema de tentar achegar ao barco o cable. Hasta unha ducia de veces tiveron que disparar o canón co cabo-lanzadeira para que os de a bordo conseguiran apañalo. E logo, despois de instalado, o cable rompía unha e outra vez. Isto sucedeu, ás veces, no momento no que levaban na boia a alguén, que falecía afogado, e tendo que volver a iniciar o achegamento dun novo cabo-lanzadeira.

“The life line”, de W. Homer, 1884. Emprego da boia de calzas
(Philadelphia Museum of Art, EUA; Wikimedia)

A visión era dantesca. Deste rescate coas boias de calzas hoxe quedan unhas imaxes rodadas por un equipo da produtora portuense Invicta, que mostramos a continuación, extraídas da Cinemateca Portuguesa⁴. Nelas vese a forza das ondas, pero non os momentos máis dramáticos. Arrepiante foi o caso dunha nai que na xornada anterior perdeu o seu fillo maior, arrastrado da cuberta por unha onda. Levaba ao bebé de 16 meses que aínda lle quedaba agarrado polos brazos mentres ía na boia de calzas, cando unha onda arrebatoullo deixándolle nas mans só os seus braciños. Por outra banda, non menos terrible foi o caso das fillas de Jesús Varela, Luisa e Luz, que abrazadas na boia desapareceron baixo unha onda á vista de todos.

O naufrágio do transatlántico ‘Veronese’ perto da praia da ‘Boa Nova’”,

de 1913, producida por Invicta Film (Cinemateca Portuguesa) 

O Cego do Maio

O venres pola mañá chegou un bote salvavidas que trouxeron por ferrocarril desde Póvoa de Varzim xunto á súa tripulación de pescadores povenses. Despois dun tira e afrouxa coas autoridades da zona, pasadas máis de 24 horas desde o naufraxio e cos gritos de desesperación que viñan do Veronese de fondo, os povenses lanzáronse ao mar. O bote chamábase o Cego do Maio⁵. Arriscando máis do que podían, conseguiron situarse a tres metros a estribor e lanzaron un cabo. E así, pouco a pouco e con afouteza, conseguiron poñer a salvo a moitos pasaxeiros.

Por fin, ás dúas e media da tarde do sábado foi rescatado o último home sobre o Veronese, o capitán Turner. «Foi a miña primeira experiencia nun naufraxio e desexo que sexa a última», declarou. Foron máis de tres xornadas que quedaron marcadas na memoria dos seus protagonistas e dos habitantes desta rexión. A heroicidade dos mariñeiros do Cego do Maio aínda é lembrada nun pequeno museo, do que podemos apreciar o seu contido no seguinte video.

“O salvamento heróico do ‘Veronese’”

(Jornal de Notícias, 09/02/2013) 

Os náufragos perdérono todo. Algúns chegaron nus á praia. A meirande parte, co posto. Moitos morreron afogados, outros por golpes e feridas, algúns poucos da fame vivida a bordo, e outros, simplemente, non apareceron. Morreron unhas 40 persoas³. Hoxe no lugar do sinistro xa non existe o faro da Boa Nova e no seu lugar elévase un miradoiro. Ao seu carón hai unha capeliña e un modesto edificio deseñado polo arquitecto Álvaro Siza Vieira, unha apracible casa de té chamada da Boa Nova. E do pecio do Veronese non queda resto algún, xa que o venderon ao peso anos despois. A traxedia mesmo fixo exclamar ao redactor dun xornal coruñés: «desde hai vinte anos, exceptuando o caso do Titanic, non se lembra perda igual no mesmo día»⁶. Pronto chegaría a Primeira Guerra Mundial (PGM) e os mares enchéronse de novos pecios, e milleiros deixaron no fondo deles as súas vidas.

Rapaz rescatado do naufraxio do Veronese 
(Câmara Municipal de Póvoa de Varzim, 2013)

O destino de Juan Varela e os restos da súa familia a partir dese momento énos descoñecida. Coidamos que, finalmente, chegarían á Arxentina. Pero, sobre a súa sorte, nada máis soubemos. Aínda.

Notas:

1. Sobre esta compañía navieira, recomendamos a consulta da páxina web S.S. Maritime, de onde extraemos diversos datos sobre o paquebote Veronese.

2. Na páxina web Old Mersey Times contense unha listaxe incompleta dos tripulantes.

3. Maria José Cunha e Rui Cunha publicaron o 24/03/2016 un interesante traballo no seu blog Porto, de Agostinho Rebelo da Costa aos nossos días que titularon “Matosinhos, Leixões, Leça da Palmeira – VIII” no que relatan a traxedia do Veronese.

4. Na Cinemateca Digital, dentro da páxina web da Cinemateca Portuguesa, inclúese o video desta filmación, que recomendamos, así como a ficha na base de datos da iMBd.

5. Sobre a heroicidade dos tripulantes do Cego do Maio remitimos ao folleto conmemorativo publicado pola Câmara Municipal de Póvoa do Varzim en xaneiro de 2013.

6. Para redactar este artigo tomamos novas extraídas de diversos xornais, entre eles os seguintes: Noticiero de Vigo (17/01/1906, 27/01/1911, 25/02/1911, 15/04/1911, 19/09/1911, 03/01/1913, 14/01/1913, 17/01/1913, 18/01/1913, 19/01/1913, 21/01/1913), El Diario de Pontevedra (12/09/1907, 17/01/1913, 18/01/1913), El Norte de Galicia, de Lugo (21/09/1907), El Eco de Galicia, da Coruña (22/09/1909, 17/01/1913, 18/01/1913, 19/01/1913, 21/01/1913), El Correo de Galicia, de Santiago (17/12/1909, 21/01/1913), El Tea, de Ponteareas (14/01/1911, 15/04/1911), El Correo Gallego, de Ferrol (17/01/1913), El Progreso, de Pontevedra (17/01/1913), Diario de Galicia, de Santiago (18/01/1913), La Correspondencia Gallega, de Pontevedra (18/01/1913), ABC, de Madrid (19/01/1913), Gaceta de Galicia, de Santiago (19/01/1913, 21/01/1913), La Voz de Galicia, da Coruña (20/01/1913, 21/01/1913, 23/01/1913), A Póvoa de Varzim (26/01/1913) e Blanco y Negro, de Madrid (26/01/1913).